Een broer of zus verliezen betekent meer dan iemand verliezen van wie je veel houdt. Het betekent ook het verlies van een gedeeld verleden. Je broer of zus is onderdeel van je afkomst, je milieu, je jongste herinneringen en herinneringen aan je ouders. Er zijn maar weinigen die je zo goed kennen als je broer of zus.
Verlies broer of zus
Een bloedband is heel sterk. Een broer of zus is er altijd en er is vaak een zekere vanzelfsprekendheid in de band die je met elkaar hebt. Een vriendschap kun je opzeggen, maar zelfs als je geen goede relatie hebt met je broer of zus, blijft het je altijd raken hoe het met hem of haar gaat. Hij of zij is een beetje zoals jij. Je herkent dingen van jezelf in hen, karaktereigenschappen, gewoonten of uiterlijke kenmerken van je ouders bijvoorbeeld.
Verstoorde balans na verlies van broer of zus
Het verlies van een broer of zus verstoort de balans in een gezin. Een gezin heeft een systeem, iedereen heeft zijn rol. Het kan lang duren voordat alles weer in evenwicht komt en dan nog wordt het nooit meer zoals het was. De broer of zus laat een lege plaats achter. Zelfs al heb je meerdere broers of zussen, die ene broer of zus heeft toch zijn of haar eigen speciale plekje ingenomen.
Als een oudere broer of zus sterft, kun je voor je gevoel de buffer kwijtraken. Hij of zij was het die jou misschien altijd beschermde. Gaat het om je jongere broer of zus, dan kan dat gevoel andersom zijn: jij was de beschermer. Het verlies kan een gevoel van falen geven, alsof je jouw broer of zus in de steek hebt gelaten, ook al is dat niet zo.
Verlies broer of zus op latere leeftijd
Het maakt eigenlijk niet uit op welke leeftijd je een broer of zus kwijtraakt. Ook iemand van tachtig kan nog rouwen om zijn broer of zus als zij een sterke band hadden. Volwassen broers en zussen laten vaak een gezin achter. Dat kan het lastig maken bij de rouw. Er gaat dan automatisch veel aandacht van de omgeving (vrienden en familie) uit naar de partner en de kinderen. Zij worden vaak gezien als degenen die het meest getroffen worden door dit verlies. Tegelijkertijd heb jij ook een groot verdriet. Besef dat je ook ruimte mag vragen voor jouw verdriet als broer of zus. Het is belangrijk dat je jouw eigen verdriet niet uit het oog verliest. Besef dat er geen ‘concurrentie' is tussen wie het meeste verdriet heeft. Iedereen mag rouwen om de dierbare die is gestorven. Maar het kan wel lastig zijn om elkaar te troosten.
Actieve rouwverwerking bij verlies van broer of zus
Elk gezin heeft zijn eigen ‘nestgeur’. In sommige gezinnen wordt heel openlijk gepraat over de broer of zus die is overleden, in andere juist zo min mogelijk. Dat wil niet zeggen dat het ene gezin het verlies van een broer of zus beter verwerkt dan het andere. Er zijn verschillende manieren om te rouwen om het verlies van je broer of zus.
Wij geven je enkele tips die je kunnen helpen om het verlies van je broer of zus te verwerken.
Noem de naam van je broer of zus
Probeer de overledene niet te verzwijgen. Haal herinneringen op. Ga een middag met je andere broer, zus of je ouders foto’s kijken en praat over je broer of zus. Door te praten blijven herinneringen levend. Aarzel ook niet om er elkaar naar te vragen: mis je hem of haar? Denk je aan hem of haar? Je ging altijd met hem of haar op vakantie, mis je dat?
Wees duidelijk
Maak je omgeving duidelijk wat je nodig hebt. Vaak vinden mensen het moeilijk om te helpen. Als je eerlijk duidelijk maakt wat je nodig hebt, kunnen zij dat volgen.
Geef aandacht aan je gevoelens
Alle emoties mogen er zijn; verdriet, maar ook boosheid, schuldgevoel en opluchting. Wegstoppen zorgt er niet voor dat ze verdwijnen, daarom is het goed om ze toe te laten. Neem het schuldgevoel, omdat je denkt dat de dood had kunnen voorkomen. Of accepteer je boosheid over dat je broer of zus iets beter niet had kunnen doen en dan nog had geleefd.
Hoe kun je zelf met dit soort gevoelens omgaan? Denk rustig na. Vraag jezelf af: wat had ik dan willen doen, hoe had ik dit willen voorkomen? Door de emoties toe te laten, gaat het schuldgevoel vaak vanzelf weer weg. Verzwijg je gevoelens niet. Het kan kracht geven om je emoties met anderen te delen, hoewel de pijn er niet minder om wordt. Denk niet: ik kan geen aandacht vragen voor mijn pijn, omdat de kinderen van mijn broer of zus zelf zo radeloos zijn. Vertel hen dat je ook verdriet hebt. Delen helpt.
Rouwverwerking verlies broer of zus
Doe dingen die prettig voelen
Zorg goed voor jezelf tijdens de rouw. Het kan dan goed zijn om zelf nog eens afscheid te nemen, bijvoorbeeld met muziek die je had willen draaien. Het kan ook prettig zijn om thuis een herinneringsplek in te richten met foto’s en andere dierbare spullen van je broer of zus. Of organiseer een etentje met alleen je ouders en andere broers en zussen, het oorspronkelijke gezin. Zonder partners kunnen jullie dan samen ongehinderd herinneringen ophalen aan vroeger.
Zoek afleiding, maar vlucht niet
Probeer de balans te vinden in het zoeken van afleiding. Het kan heel prettig zijn om te werken of te sporten en even niet aan het verlies van je broer of zus te denken, maar probeer er niet helemaal in te vluchten. Laat het verdriet en alle andere emoties nu en dan ook toe. Anderen kunnen daarbij helpen. Spreek bijvoorbeeld af met een vriend of vriendin. Praat eerst rustig met elkaar en ga daarna iets doen ter afleiding, zoals sporten of naar de film.
Zoek hulp als dat nodig is
Denk niet dat er iets mis is als het verwerken bij anderen beter lijkt te lukken dan bij jou. De een praat veel en de ander vindt het prettiger om gewoon een lange wandeling te maken.
Ook hulp zoeken is heel normaal als je merkt dat je niet verder komt en als het ware vast blijft zitten in je rouw. Zoek bijvoorbeeld contact met lotgenoten of kies voor professionele hulp in de vorm van rouwtherapie.
Gevoelens bij verlies van een broer of zus
Wanneer je iemand verliest, is alles wat je voelt eigenlijk normaal. Gevoelens mogen er zijn en bij iedereen is de rouwverwerking bij het verlies van een broer of zus anders. Wel zul je in eerste instantie voelen wat iedereen voelt die een dierbare verliest: verdriet en heel veel pijn. Maar er zijn veel meer emoties.
Onmacht en boosheid
Wanneer iemand een broer of zus verliest, is er vaak onmacht en boosheid. Je kunt echt boos zijn: waarom is het mijn broer of zus overkomen? Iemand die nog midden in het leven stond en een gezin had. Het voelt onnatuurlijk als een broer of zus op jongere leeftijd overlijdt. Het is ‘natuurlijk’ dat eerst je grootouders overlijden, dan je ouders en pas veel later je broers en zussen. Als dit natuurlijke verloop op zijn kop wordt gezet door bijvoorbeeld een ongeval of ziekte, kan dat heel moeilijk te verteren zijn.
Schuldgevoel
Je kunt ook schuldgevoelens hebben. Waarom het hem of haar overkomen en niet mij? Waarom heb ik mijn jongere zus of broer niet beter beschermd? Of schuldgevoel, omdat de relatie tussen jou en je broer of zus helemaal niet goed was. Had ik mijn broer of zus nu maar vaker bezocht of gebeld. Waarom heb ik mijn werk of mijn gezin voor laten gaan? Als er ruzie was, wordt je geconfronteerd met het harde feit dat je het niet meer goed kunt maken.
Angst
Denk niet dat je alleen iemand heel erg mist als de relatie goed was. Ook als je niet zo’n innige band had met je broer of zus, kun je toch intens verdriet hebben. Juist omdat het nu nooit meer goed kan komen.
Ook kun je het vertrouwen in het leven kwijtraken. Daar kun je angst bij voelen. Of als je broer of zus bijvoorbeeld aan een hartaanval is overleden, kun je bang worden: kan mij dat nu ook overkomen? Dit komt veel voor bij erfelijke ziekten, zoals borstkanker. Andere vrouwen in het gezin kunnen angstig worden: ben ik nu de volgende?
Opluchting
Ook opluchting kan een gevoel zijn als iemand na een lang ziekbed en een goed afscheid overlijdt. Opluchting, omdat het moeilijk was om aan te zien hoe je broer of zus leed of omdat het zwaar was om je broer of zus te verzorgen en bij te staan. Die gevoelens kunnen je erg verwarren.
Hoe kan mijn omgeving helpen?
Het is belangrijk dat iedereen, ook de omgeving, zich realiseert dat er niet iemand is die het ‘meeste’ verdriet heeft. Het gaat dan ook niet alleen om de partner van de overledene, alle familieleden ervaren de pijn. Misschien heeft die ene stille broer het er juist extra moeilijk mee.
Het is lastig voor mensen in je omgeving om de juiste woorden te vinden. Het advies is hier: als je niet weet wat je moet zeggen, zeg dát dan. Als je er maar bent om steun te geven, zelfs als je het gevoel hebt dat je met lege handen komt.
Blijf aandacht houden voor degene die rouwt. Als je het moeilijk vindt om met de rouwende te praten, is het toch heel prettig als je hem of haar laat merken dat je aan hem of haar denkt. Soms denken mensen dat het beter is om er maar niet over te praten, omdat je iemand dan verdrietig kan maken. Maar dat is niet waar. Je kunt iemand niet verdrietig maken, diegene is al verdrietig. En als je liever niet praat, schrijf het dan op in een brief of op een kaart. Misschien denk je: het is al twee maanden geleden, nu kan ik toch geen kaart meer sturen, het is te lang geleden. Maar niets is minder waar. Ook dan nog wordt zo’n blijk van belangstelling gewaardeerd.
De werksituatie is altijd een lastige, omdat je collega’s je broer of zus vaak niet kenden. Zij zien de gevolgen niet van dit verlies. Maar ook daar is het belangrijk dat er rekening wordt gehouden en dat er ruimte is voor rouw. Je laat immers je rouw niet thuis achter, die draag je met je mee. Je collega’s kunnen dan een grote steun voor je betekenen.
Deze informatie over rouwverwerking bij het verlies van een broer of zus is afkomstig van journalist en rouwdeskundige Daan Westerink. Zij heeft jarenlange ervaring met het begeleiden van en schrijven over mensen die rouwen.
Veelgestelde vragen over verlies van een broer of zus
Hoe omgaan met verdriet na overlijden broer of zus?
Wat hoort bij rouwverwerking na verlies van een broer of zus?
Uitvaartwensen vastleggen
