Rouwverwerking bij verlies van een broer of zus

Een broer of zus verliezen betekent meer dan iemand verliezen van wie u veel houdt. Het betekent ook het verlies van een gedeeld verleden. Uw broer of zus is onderdeel van uw afkomst, uw milieu, uw jongste herinneringen en herinneringen aan uw ouders. Er zijn maar weinigen die u zo goed kennen als uw broer of zus.

Een bloedband is heel sterk. Een broer of zus is er altijd en er is vaak een zekere vanzelfsprekendheid in de band die u met elkaar heeft. Een vriendschap kunt u opzeggen, maar zelfs als u geen goede relatie hebt met uw broer of zus, blijft het u altijd ‘raken' hoe het met hem of haar gaat. Hij of zij is een beetje zoals u bent. U herkent dingen van uzelf in hen, karaktereigenschappen, gewoonten of uiterlijke kenmerken van uw ouders bijvoorbeeld.

Verstoorde balans na het verliezen van een broer of zus

Het verlies van een broer of zus verstoort de balans in een gezin. Een gezin heeft een systeem, iedereen heeft zijn rol. Het kan lang duren voordat alles weer in evenwicht komt en dan nog wordt het nooit meer zoals het was. De broer of zus laat een lege plaats achter. Zelfs al hebt u meerdere broers of zussen, die ene broer of zus heeft toch zijn of haar eigen speciale plekje ingenomen.

Als een oudere broer of zus sterft, kunt u voor uw gevoel de buffer kwijtraken. Hij of zij was het die u misschien altijd beschermde. Gaat het om uw jongere broer of zus, dan kan dat gevoel andersom zijn: u was de beschermer. U kunt het gevoel hebben dat u hebt gefaald, dat u uw broer of zus in de steek hebt gelaten, ook al is dat niet zo.

Het maakt eigenlijk niet uit op welke leeftijd u een broer of zus kwijtraakt. Ook iemand van tachtig kan nog rouwen om zijn broer of zus als zij een sterke band hadden. Volwassen broers en zussen laten vaak een gezin achter. Dat kan het lastig maken bij de rouw. Er gaat dan automatisch veel aandacht van de omgeving (vrienden en familie) uit naar de partner en de kinderen. Zij worden een beetje gezien als degenen die het meest getroffen worden door dit verlies. Tegelijkertijd heeft u ook een groot verdriet. Besef dat u ook ruimte mag vragen voor uw verdriet als broer of zus. Het is belangrijk dat u uw eigen verdriet niet uit het oog verliest. Besef dat er geen ‘concurrentie' is tussen wie het meeste verdriet heeft. Iedereen mag rouwen om de dierbare die is gestorven. Maar het kan het wel lastig maken om elkaar te troosten.

Actieve rouwverwerking bij het verlies van een broer of zus

Elk gezin heeft zijn eigen ‘nestgeur’. In sommige gezinnen wordt heel openlijk gepraat over de broer of zus die is overleden, in andere zinnen juist zo min mogelijk. Dat wil niet zeggen dat het ene gezin het verlies van een broer of zus beter verwerkt dan het andere. Er zijn verschillende manieren om te rouwen om het verlies van uw broer of zus.

Hieronder leest u enkele tips die u kunnen helpen om het verlies van uw broer of zus te verwerken.

Noem de naam van uw broer of zus
Probeer de overledene niet te verzwijgen. Haal herinneringen op. Ga een middag met uw andere broer, zus of uw ouders foto’s kijken en praat over uw broer of zus. Door te praten blijven herinneringen levend. Aarzel ook niet om er elkaar naar te vragen: mis je hem of haar? Denk je aan hem of haar?  Je ging altijd met hem of haar op vakantie, mis je dat?

Wees duidelijk
Maak uw omgeving duidelijk wat u nodig heeft. Vaak vinden mensen het moeilijk om te helpen. Als u eerlijk duidelijk maakt wat u nodig heeft, kunnen zij dat volgen.

Geef aandacht aan uw gevoelens
Alle emoties mogen er zijn; verdriet, maar ook boosheid, schuldgevoel en opluchting. Wegstoppen zorgt er niet voor dat ze verdwijnen, daarom is het goed om ze juist toe te laten. Neem het schuldgevoel, omdat u denkt dat de dood had kunnen voorkomen. Of accepteer uw boosheid over dat uw broer of zus iets beter niet had kunnen doen en dan nog had geleefd.

Hoe kunt u zelf met dit soort gevoelens omgaan? Denk rustig na. Vraag uzelf af: wat had ik dan willen doen, hoe had ik dit willen voorkomen? Door de emoties toe te laten, gaat het schuldgevoel vaak vanzelf weer weg. Verzwijg uw gevoelens niet. Het kan kracht geven om uw emoties met anderen te delen, hoewel de pijn er niet minder om wordt. Denk niet: ik kan geen aandacht vragen voor mijn pijn, omdat de kinderen van mijn broer of zus zelf zo radeloos zijn. Vertel hen dat u ook verdriet heeft. Delen helpt.

Doe dingen die prettig voelen
Zorg goed voor uzelf tijdens de rouw. Het kan dan goed zijn om zelf nog eens afscheid te nemen, bijvoorbeeld met muziek die u had willen draaien. Het kan ook prettig zijn om thuis een herinneringsplek in te richten met foto’s en andere dierbare spullen van uw broer of zus.

Of organiseer een etentje met alleen uw ouders en andere broers en zussen, het oorspronkelijke gezin. Zonder partners kunnen jullie dan samen ongehinderd herinneringen ophalen aan vroeger.

Zoek afleiding, maar vlucht niet
Probeer de balans te vinden in het zoeken van afleiding. Het kan heel prettig zijn om te werken of te sporten en even niet aan het verlies van uw broer of zus te denken, maar probeer er niet helemaal in te vluchten. Laat het verdriet en alle andere emoties nu en dan ook toe. Anderen kunnen daarbij helpen. Spreek bijvoorbeeld af met vriend of vriendin. Praat eerst rustig met elkaar en ga daarna iets doen ter afleiding, zoals sporten of naar de film.

Zoek hulp als dat nodig is
Denk niet dat er iets mis is als het verwerken bij anderen beter lijkt te lukken dan bij u. De een praat veel en de ander vindt het prettiger om gewoon een lange wandeling te maken.

Ook hulp zoeken is heel normaal als u merkt dat u niet verder komt en als het ware vast blijft zitten in uw rouw. Zoek bijvoorbeeld contact met lotgenoten of kies voor professionele hulp in de vorm van rouwtherapie.

Wat zijn normale gevoelens?

Wanneer u iemand verliest, is alles wat u voelt eigenlijk normaal. Gevoelens mogen er zijn en bij iedereen is de rouwverwerking bij het verlies van een broer of zus anders. Wel zult u in eerste instantie voelen wat iedereen voelt die een dierbare verliest: verdriet en heel veel pijn. Maar er zijn veel meer emoties.

Onmacht en boosheid
Wanneer iemand een broer of zus verliest, is er vaak onmacht en boosheid. U kunt echt boos zijn: waarom is het mijn broer of zus overkomen? Iemand die nog midden in het leven stond en een gezin had. Het voelt onnatuurlijk als een broer of zus op jongere leeftijd overlijdt. Het is ‘natuurlijk’ dat eerst uw grootouders overlijden, dan uw ouders en pas veel later uw broers en zussen. Als dit natuurlijke verloop op zijn kop wordt gezet door bijvoorbeeld een ongeval of ziekte, kan dat heel moeilijk te verteren zijn.

Schuldgevoel
U kunt ook schuldgevoelens hebben. Waarom het hem of haar overkomen en niet mij? Waarom heb ik mijn jongere zus of broer niet beter beschermd? Of schuldgevoel, omdat de relatie tussen u en uw broer of zus helemaal niet goed was. Had ik mijn broer of zus nu maar vaker bezocht of gebeld. Waarom heb ik mijn werk of mijn gezin voor laten gaan? Als er ruzie was, wordt u geconfronteerd met het harde feit dat u het niet meer goed kunt maken.

Angst
Denk niet dat u alleen iemand heel erg mist als de relatie goed was. Ook als u niet zo’n innige band  had met uw broer of zus, kunt u toch intens verdriet hebben. Juist omdat het nu nooit meer goed kan komen.

Ook kunt u het vertrouwen in het leven kwijtraken. Daar kunt u angst bij voelen. Of als uw broer of zus bijvoorbeeld aan een hartaanval is overleden, kunt u bang worden: kan mij dat nu ook overkomen? Dit komt veel voor bij erfelijke ziekten, zoals borstkanker. Andere vrouwen in het gezin kunnen angstig worden: ben ik nu de volgende?

Opluchting
Ook opluchting kan een gevoel zijn als iemand na een lang ziekbed en een goed afscheid overlijdt. Opluchting, omdat het moeilijk was om aan te zien hoe uw broer of zus leed of omdat het zwaar was om uw broer of zus te verzorgen en bij te staan. Die gevoelens kunnen u erg verwarren.

Hoe kan mijn omgeving helpen?

Het is belangrijk dat iedereen, ook de omgeving, zich realiseert dat er niet iemand is die het ‘meeste’ verdriet heeft. Het gaat dan ook niet alleen om de partner van de overledene, alle familieleden ervaren de pijn. Misschien heeft die ene stille broer het er juist extra moeilijk mee.

Het is lastig voor mensen in uw omgeving om de juiste woorden te vinden. Het advies is hier: als u niet weet wat u moet zeggen, zeg dát dan. Als u er maar bent om steun te geven, zelfs als u het gevoel heeft dat u met lege handen komt.

Blijf aandacht houden voor degene die rouwt. Als u het moeilijk vindt om met de rouwende te praten, is het toch heel prettig als u hem of haar laat merken dat u aan hem of haar denkt. Soms denken mensen dat het beter is om er maar niet over te praten, omdat u iemand dan verdrietig kan maken. Maar dat is niet waar. U kunt iemand niet verdrietig maken, diegene is al verdrietig. En als u liever niet praat, schrijf het dan op in een brief of op een kaart. Misschien denkt u: het is al twee maanden geleden, nu kan ik toch geen kaart meer sturen, het is te lang geleden. Maar niets is minder waar. Ook dan nog wordt zo’n blijk van belangstelling gewaardeerd.

De werksituatie is altijd een lastige, omdat uw collega’s uw broer of zus vaak niet kenden. Zij zien de gevolgen niet van dit verlies. Maar ook daar is het belangrijk dat er rekening wordt gehouden en dat er ruimte is voor rouw. U laat immers uw rouw niet thuis achter, die draagt u met u mee. Uw collega’s kunnen dan een grote steun voor u betekenen.

Deze informatie over rouwverwerking bij het verlies van een broer of zus is afkomstig van journalist en rouwdeskundige Daan Westerink. Zij heeft jarenlange ervaring met het begeleiden van en schrijven over mensen die rouwen.